Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 20ής Ιουνίου 1978, η Θεσσαλονίκη «ταρακουνήθηκε» από έναν από τους πιο καταστροφικούς σεισμούς της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας θα συγκλόνιζε την πόλη. Ο σεισμός είχε μέγεθος 6,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και προήλθε από ρήγμα κοντά στο χωριό Στίβος, μεταξύ των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης, περίπου 35 χιλιόμετρα ανατολικά της Θεσσαλονίκης. Η διάρκεια του σεισμού ήταν περίπου 10 δευτερόλεπτα, όμως ήταν αρκετά για να αλλάξουν τα πάντα. Η ένταση των καταστροφών που προκάλεσε, εκτιμήθηκε στο επίπεδο 8 της 12βάθμιας κλίμακας Μερκάλι, χαρακτηρισμός που αντιστοιχεί σε έναν «καταστροφικό» σεισμό.
Το ρολόι έδειχνε 23:06 όταν η πόλη βυθίστηκε στο σκοτάδι. Κτίρια τραντάχτηκαν, τοίχοι έσπασαν, ιστορικά μνημεία υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Η οκταώροφη πολυκατοικία στην πλατεία Ιπποδρομίου κατέρρευσε ολοσχερώς, παρασύροντας στον θάνατο 37 ενοίκους της. Ο τελικός απολογισμός ήταν 49 νεκροί, πάνω από 220 τραυματίες και χιλιάδες άστεγοι.
Το ρολόι – σύμβολο
Μέσα σε αυτό το τοπίο καταστροφής, μια εικόνα-σύμβολο έμελλε να αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη των Θεσσαλονικέων: ένα ρολόι, τοποθετημένο στο αέτωμα της στοάς Μαλακοπή, είχε σταματήσει ακριβώς τη στιγμή του σεισμού, στις 23:06.
Από τότε κανείς δεν κατάφερε να ξαναφτιάξει το ρολόι, καθώς η πόρτα που οδηγούσε σε αυτό είχε σφηνώσει. Κάποιες μαρτυρίες, ωστόσο, αναφέρουν πως μέσα στο κτίριο λειτουργούσε ένα κυλικείο, εκείνος που το διαχειριζόταν, ήταν και ο άνθρωπος που φρόντιζε να κουρδίζει το ρολόι. Μετά τον σεισμό, όμως, το κυλικείο έκλεισε, και το ρολόι σταμάτησε – παγιδεύοντας τον χρόνο στη μοιραία ώρα του σεισμού, υπενθυμίζοντας για πάντα εκείνη τη σκληρή στιγμή σε όλους.
Το κτίριο της στοάς Μαλακόπης χτίστηκε το 1906 σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli, για λογαριασμό της οικογένειας Αλλατίνι. Το αρχικό του όνομα ήταν «Τράπεζα Θεσσαλονίκης», καθώς εκεί στεγάζονταν οι τραπεζικές της υπηρεσίες. Το 1926 ανακαινίστηκε και άλλαξε χρήση, ενώ το μοναδικό χαρακτηριστικό του που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917 ήταν το υπόγειο θησαυροφυλάκιο με τη βαριά σιδερένια πόρτα . Ανακηρύχθηκε διατηρητέο το 1983. Ενώ σήμερα, στεγάζει καταστήματα εστίασης και ψυχαγωγίας.
«Έτρεμε η Θεσσαλονίκη» γράφει η «Μακεδονία»
Λίγες ώρες μετά τον σεισμό, η «Μακεδονία» γράφει στο πρωτοσέλιδό της:
- «Ήταν 6,5 ρίχτερ»
- «Έτρεμε η Θεσσαλονίκη»
- «Καταστροφές και θύματα από τον μεγάλο σεισμό»
- «Κατέρρευσε πολυκατοικία στο Ιπποδρόμιο ανασύρονται οι νεκροί και οι τραυματίες»
Και συνεχίζει «Κατέρρευσαν και πολλά παλαιά κτίρια. Ζημιές σε εκατοντάδες πολυκατοικίες. Νύχτα αγωνίας. Μεγάλος πανικός.- Όλοι διανυκτέρευσαν στις πλατείες. – Κυκλοφοριακό χάος», ενώ οι εικόνες καταστροφής συγκλονίζουν.
Στις 22 Ιουνίου, έχει ξεκινήσει να γίνεται απολογισμός με τους νεκρούς και τους τραυματίες καθώς όπως καταγράφει η «Μακεδονία»:
- «Ερημώθηκε η Θεσσαλονίκη»
- «20 νεκροί, 30 αγνοούμενοι και 124 τραυματίες (σοβαρά οι 20)
- «ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ: 5 ετοιμόρροπες, 34 με πτώση τμημάτων, 4 με αποκλίσεις, 230 με επικίνδυνες ρωγμές»
- «ΜΟΝΟΡΟΦΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΟΦΑ: 1 κατάρρευση, 52 με πτώσεις τμημάτων, 85 ετοιμόρροπα, 220 με σοβαρές ρωγμές»
Στις ημέρες που ακολούθησαν τον καταστροφικό σεισμό της 20ής Ιουνίου 1978, η «Μακεδονία» κατέγραφε καθημερινά την εξέλιξη της κατάστασης στην πόλη, μεταφέροντας πληροφορίες από τις αρχές, τις επιστημονικές ομάδες και την ίδια την κοινωνία της Θεσσαλονίκης.
Στις 27 Ιουνίου, η εφημερίδα κυκλοφορεί με την καθησυχαστική «Κοινή ανακοίνωση των επτά σεισμολόγων ο κόσμος μπορεί να ξαναγυρίσει σ’ όσα σπίτια κρίνονται κατάλληλα». Παράλληλα, ενημερώνει για την τοποθέτηση εντύπων με πράσινο, κίτρινο ή κόκκινο χρώμα στις οικοδομές, ανάλογα με την καταλληλότητά τους, έπειτα από αυστηρούς ελέγχους των συνεργείων μηχανικών.
Την 1η Ιουλίου, στη Θεσσαλονίκη βρίσκεται ο πρωθυπουργός Κωσταντίνος Καραμανλής, πραγματοποιείται Υπουργικό Συμβούλιο και ακολουθούν επίσημες ανακοινώσεις για την επιστροφή των κατοίκων: «άφοβα γυρίστε στα ασφαλή σπίτια». Για την επιτάχυνση των ελέγχων, «επιστρατεύονται οι μηχανικοί Θεσσαλονικείς για να επιταχυνθεί ο έλεγχος των κτηρίων», ενώ προβλέπεται χρηματοδότηση για άμεσες ενισχύσεις: «15.000.000 δραχμές για υποστήλωση των μνημείων Θεσσαλονίκης».
Στις 4 Ιουλίου, η Μακεδονία καταγράφει τη σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα, τονίζοντας ότι «η Θεσσαλονίκη ξαναβρίσκει τον παλμό της» καθώς άρχισε η εφαρμογή των μέτρων. Ωστόσο, οι μετασεισμοί συνεχίζονται. Ο ισχυρότερος σημειώνεται στις 5 Ιουλίου, με μέγεθος 5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, προκαλώντας ανησυχία στον πληθυσμό.
Στις 6 Ιουλίου, το Εργαστήριο Γεωφυσικής δίνει επίσημη απάντηση στις φήμες και επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για αναμενόμενους μετασεισμούς: «Κατ’ επίσημη ανακοίνωσης του εργαστηρίου γεωφυσικής όπως είχαν δηλώσει και οι ξένοι ειδικοί είναι μετασεισμοί και θα συνεχισθούν». Παράλληλα, ανακοινώνεται ότι «έχουν κόκκινη και κίτρινη πινακίδα σε 6.289 ως τώρα κτήρια με 39.27 διαμερίσματα και έχουν εξετασθεί μόνο το ένα τρίτο των οικοδομών της Θεσσαλονίκης», ενώ διαψεύδονται οι ανεπιβεβαίωτες φήμες: «Ανυπόστατες οι φήμες που κυκλοφόρησαν για εκκενώσεις πολυκατοικιών και αγορών».
Στις 7 Ιουλίου, η πόλη προσπαθεί να βρει τον ρυθμό της παρά τη συνεχιζόμενη σεισμική δραστηριότητα: «Ενώ η πόλη ξαναβρίσκει κανονικό ρυθμό 7 δις οι υλικές ζημίες». Την ίδια ημέρα καταγράφονται νέες σεισμικές δονήσεις: «22 νέες δονήσεις το χθεσινό 24ωρο, οι 7 εκ των οποίων ήταν ύψους 3-4 Ρίχτερ».
Τέλος, στις 10 Ιουλίου, το κλίμα σοβαρότητας και κινητοποίησης αποτυπώνεται ξεκάθαρα στον τίτλο της εφημερίδας: «Εθνική ανάγκη να βοηθηθεί η Θεσσαλονίκη».
Ακόμη και σήμερα, δεκαετίες μετά, ο σεισμός του 1978 παραμένει βαθιά χαραγμένος στη συλλογική μνήμη της Θεσσαλονίκης. Οι παλαιότεροι συνεχίζουν να τον ανακαλούν σε συζητήσεις, να τον αφηγούνται στα καφενεία, στις γειτονιές, στις οικογενειακές συναθροίσεις, μετατρέποντας την εμπειρία τους σε ζωντανές ιστορίες για τις νεότερες γενιές. Η πόλη μπορεί να μεταμορφώθηκε, να ανοικοδομήθηκε, να προχώρησε, όμως οι μνήμες εκείνου του καλοκαιριού παραμένουν ανεξίτηλες – σημάδια μιας συλλογικής εμπειρίας που ακόμη συγκινεί και ενώνει.
