Πριν από περίπου 20.000 χρόνια, κατά τη διάρκεια της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων, το Αιγαίο δεν έμοιαζε σε τίποτα με αυτό που γνωρίζουμε σήμερα. Η στάθμη της θάλασσας ήταν κατά 125 έως 150 μέτρα χαμηλότερη, επειδή τεράστιοι όγκοι νερού ήταν παγιδευμένοι στους πάγους που κάλυπταν τη βόρεια Ευρώπη και τις πολικές περιοχές.
Οι Κυκλάδες, όπως τις αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δεν ήταν παρά κορυφές ενός συμπαγούς ορεινού εδάφους. Οι λεγόμενες Κεντρικές Κυκλάδες, όπως η Πάρος, η Νάξος, η Αντίπαρος, η Ίος, η Σίκινος, η Σέριφος και η Μύκονος, αποτελούσαν τότε μια συνεχόμενη στεριά, ενωμένη μεταξύ τους και με την ηπειρωτική Ελλάδα και τη Μικρά Ασία μέσω εκτεταμένων χερσαίων γεφυρών. Ο άνθρωπος θα μπορούσε να περπατήσει από την Τήνο στην Πάρο και από εκεί στη Νάξο, χωρίς να χρειαστεί να διασχίσει νερό. Σε αυτή τη χαμένη ενδοκυκλαδική πεδιάδα κυλούσαν ποτάμια, περιπλανιόνταν ζώα και πιθανότατα εγκαταστάθηκαν ή διήλθαν οι πρώτοι άνθρωποι, πριν η άνοδος της θάλασσας καταπιεί σταδιακά την ξηρά. Η Μήλος, η Σαντορίνη και η Κέα είχαν επίσης εντελώς διαφορετική μορφή, με μεγαλύτερη επιφάνεια και περισσότερο «ηπειρωτικό» χαρακτήρα.
Η εξαίρεση της Αμοργού Μοναδική εξαίρεση σε αυτό το χερσαίο σύμπλεγμα ήταν η Αμοργός. Η γεωλογική της δομή, με απότομες κλίσεις και βαθιά υποθαλάσσια αυλάκια, την καθιστούσε νησί ακόμα και σε περιόδους χαμηλής θαλάσσιας στάθμης. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται και στη βιολογική της ταυτότητα. Η Αμοργός, σε αντίθεση με τη Νάξο ή την Ηρακλειά, δεν έχει δηλητηριώδη φίδια, όπως οι οχιές, καθώς αυτά δεν μπορούν να κολυμπήσουν και παραμένουν εγκλωβισμένα σε στεριές. Επίσης, στο νησί συναντώνται 28 ενδημικά φυτά, τη στιγμή που η μεγαλύτερη Νάξος έχει μόλις 16. Αυτή η βοτανική απομόνωση επιβεβαιώνει την αδιάκοπη νησιωτική ταυτότητα της Αμοργού από την εποχή των παγετώνων.
Ένα χαμένο τοπίο κάτω από τα κύματα
Σήμερα, όλη αυτή η αρχαία στεριά βρίσκεται βυθισμένη κάτω από τα νερά του Αιγαίου. Όμως η μνήμη της επιβιώνει μέσα από γεωλογικούς χάρτες, φυτικά είδη, ενδημικά ζώα και τις σιωπηλές ενδείξεις που κρύβει το υπέδαφος των νησιών. Οι Κυκλάδες πριν από 20.000 χρόνια δεν ήταν ένα σύμπλεγμα νησιών, αλλά μία ενιαία έκταση με πλούσιο φυσικό περιβάλλον και άγνωστες ακόμα ανθρώπινες ιστορίες. Καθώς το κλίμα άλλαξε και η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε, οι μορφές που γνωρίζουμε σήμερα αναδύθηκαν σταδιακά μέσα από την καταβυθισμένη ήπειρο του Αιγαίου. Η γεωλογική και βιολογική μνήμη αυτού του τοπίου μάς υπενθυμίζει τη διαρκή μεταμόρφωση της Γης και την αξία της κατανόησης του παρελθόντος για να ερμηνεύσουμε το παρόν.
