Ο Παναγής Κουταλιανός παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις πιο θρυλικές φυσιογνωμίες του ελληνισμού. Η ζωή του συνδυάζει πραγματικά γεγονότα με λαϊκούς θρύλους, δημιουργώντας το πορτρέτο ενός ανθρώπου που ξεπέρασε τα όρια της εποχής του και έμεινε στη μνήμη ως «Νέος Ηρακλής».
Από την Κούταλη στην παγκόσμια σκηνή
Γεννήθηκε το 1847 στην Κούταλη, ένα μικρό νησί στην Προποντίδα (θάλασσα του Μαρμαρά), που μέχρι το 1923 κατοικούνταν αποκλειστικά από Έλληνες. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Αντωνίου, όμως έγινε πασίγνωστος με το προσωνύμιο Κουταλιανός, που δήλωνε την καταγωγή του.
Η Κούταλη ήταν σημαντικό ναυτικό κέντρο και ο νεαρός Παναγής ακολούθησε κι εκείνος τη θάλασσα. Στο πρώτο του κιόλας ταξίδι, στα 19 του χρόνια, λέγεται ότι έδειξε την υπεράνθρωπη δύναμή του, όταν σήκωσε μόνος του την άγκυρα του πλοίου.
Ο μύθος του «Νέου Ηρακλή»
Από τη θάλασσα πέρασε σύντομα στο χώρο των επιδείξεων και της πάλης. Περιόδευσε σε Ευρώπη, Αμερική και Λατινική Αμερική, εντυπωσιάζοντας το κοινό με κατορθώματα που ξεπερνούσαν τα ανθρώπινα όρια:
-
λύγιζε σίδερα και έσπαγε αλυσίδες,
-
σήκωνε βράχους και βάρη που κανείς δεν τολμούσε να αγγίξει,
-
κουβαλούσε τρία κανόνια ταυτόχρονα, ενώ εκείνα πυροδοτούνταν,
-
σύμφωνα με τον θρύλο, αντιμετώπιζε ακόμη και άγρια ζώα ,τίγρεις, βούβαλους και πούμα με γυμνά χέρια.
Οι ιστορίες για τα κατορθώματά του ταξίδεψαν από την Ινδία έως την Αμερική. Ο Φώτης Κόντογλου τον αποκάλεσε «τον πιο χειροδύναμο άνθρωπο της οικουμένης», ενώ ο Κωστής Παλαμάς μιλούσε για μια συνάντηση μαζί του που τον σημάδεψε.
Γιατί τον λένε «Κουταλιανό»
Το όνομα Κουταλιανός δεν ήταν το κανονικό του επώνυμο, αλλά το παρατσούκλι με το οποίο τον γνώρισε ο κόσμος. Προερχόταν από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κούταλη. Όπως συνηθιζόταν τότε, οι Έλληνες που ξεχώριζαν σε κάτι συχνά έπαιρναν το όνομα του τόπου τους ως δεύτερη «ταυτότητα». Έτσι, ο Παναγής Αντωνίου έγινε για πάντα γνωστός ως Παναγής Κουταλιανός.
Η μνήμη της Κούταλης και η Χαλκιδική
Με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923, οι Έλληνες της Κούταλης ξεριζώθηκαν από το νησί τους. Άλλοι εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο, ιδρύοντας τη Νέα Κούταλη, και άλλοι στη Χαλκιδική, όπου μετέφεραν όχι μόνο τις παραδόσεις και τις μνήμες της πατρίδας, αλλά και τον μύθο του θρυλικού συμπατριώτη τους.
Έτσι, παρότι ο ίδιος ο Παναγής Κουταλιανός δεν έζησε στη Χαλκιδική, η φήμη του έφτασε ως εκεί μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων. Στα σπίτια και στα καφενεία των νέων κοινοτήτων της Χαλκιδικής, οι ιστορίες για τον «Νέο Ηρακλή» της Κούταλης ακούγονταν ξανά και ξανά, συνδέοντας τη θρυλική μορφή του με τον τόπο.
Κληρονομιά
Ο Παναγής Κουταλιανός πέθανε το 1916 στην Κωνσταντινούπολη. Όμως η μνήμη του ζει ακόμη:
-
στη Νέα Κούταλη της Λήμνου, όπου υπάρχει άγαλμά του,
-
στα τραγούδια και τα λαϊκά παραμύθια,
-
στις αφηγήσεις των Κουταλιανών που ρίζωσαν στη Χαλκιδική.
Ο «Κουταλιανός» δεν ήταν απλώς ένας άνθρωπος με υπεράνθρωπη δύναμη· ήταν σύμβολο αντοχής, θάρρους και μνήμης για τον ελληνισμό της Ανατολής.
