…Η Σάρτη είναι ένας τόπος ευλογημένος. Εδώ η φύση φρόντισε να ζωγραφίσει έναν από τους ομορφότερους πίνακές της. 
Ο συνδυασμός του γαλάζιου της θάλασσας και του πράσινου της στεριάς με τις θαυμάσιες εναλλαγές των βράχων, των ακρογιαλιών, της αμμουδιάς και του πεύκου θα συγκλονίσουν και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη παροτρύνοντας τον να μείνει για να απολαύσει τις διάφανες θάλασσες τις και να αναζωογονηθεί στα υπέροχα σκιερά δάση που την περιτριγυρίζουν…”
Σαρτη, εδώ … 
“…Στο δεύτερο πόδι της Χαλκιδικής, τη Σιθωνία, εκεί που Θεοί και Γίγαντες δημιούργησαν αυτόν τον πανέμορφο τόπο την περίοδο της Γιγαντομαχίας, εκεί που οι ίντριγκες και τα πάθη σημάδεψαν την ιστορία και τη μυθολογία του – από το Σίθωνα που αρνούμενος να παντρέψει την κόρη του την Παλλήνη σκότωσε τους μνηστήρες της, μέχρι το Γεραστό, γιο του Μύγδονα που φυλάκισε στον Παρθενώνα τις κόρες του, εκεί λοιπόν αποφάσισαν οι κάτοικοι της Χαλκίδας τον 8ο αιώνα π.Χ. να χτίσουν τις νέες τους πόλεις.
Στην Ανατολική πλευρά της Σιθωνίας θα χτίσουν την Σάρτη που θα πάρει το όνομα της από τον βασιλιά της Σάρτιο. Στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. η Σάρτη θα είναι μία από τις 32 σπουδαιότερες πόλεις της Χαλκιδικής που θα ιδρύσουν υπό την ηγεσία της Ολύνθου, το «κοινόν των Χαλκιδέων», το οποίο θα διαλυθεί το 379 π.Χ. από τους Σπαρτιάτες.
Σύντομο όμως θα προσχωρήσουν στην δεύτερη Αθηναική Συμμαχία και λίγο αργότερα ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος θα καταστρέψει όλες τις πόλεις του Κοινού των Χαλκιδέων.
Αργότερα, τον 14ο αιώνα μ.Χ ξανά αναφέρεται στην περιοχή χωριό με το όνομα «Ο Σάρτης», που ήταν κτήμα της Μονής Ξηροποτάμου. Το οποίο με την σειρά του θα ερημωθεί τον 17ο αιώνα λόγο των πειρατών.
Εδώ λοιπόν, αποφάσισαν οι Έλληνες πρόσφυγες διωγμένοι από τη Θάλασσα του Μαρμαρά της Μικράς Ασίας το 1923 να ιδρύσουν ένα από τα 27 καινούργια χωριά της Χαλκιδικής, μια νέα πατρίδα με το νοσταλγικό όνομα της παλιάς, την Νέα Αφησιά.
Το 1923 έφθασαν από το Λαύριο, που τους είχε αφήσει το πλοίο μετά τον διωγμό, οι πρώτες οικογένειες και φιλοξενήθηκαν στα κτήρια του Μετοχιού για σχεδόν 2 χρόνια αντιμετωπίζοντας την πείνα και την ελονοσία μέχρι να χτιστούν τα σπίτια που θα στέγαζαν τους ίδιους και τα όνειρα τους για μία καινούρια αρχή.
Σε λίγες δεκαετίες μετέτρεψαν την αφιλόξενη αλλά συνάμα γοητευτική φύση, σ’ ένα γραφικό ψαροχώρι κι αργότερα σ’ έναν κορυφαίας επιλογής τουριστικό προορισμό.
Με στοιχεία από τον Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σάρτης «Η Αφησιά»