Λίγα λόγια για τους δύτες και τους κολυμβητές στην Αρχαία Ελλάδα…

Στην αρχαία Ελλάδα δύτες με άπνοια μάζευαν σφουγγάρια και επιδίδονταν σε στρατιωτικές υποβρύχιες επιχειρήσεις.

Η ιδέα της πρώτης αναπνευστικής συσκευής υποβρυχίως -μια χύτρα ανεστραμμένη πάνω από την κεφαλή του δύτη, ώστε να συγκρατεί τον αέρα, ανήκει στον Αριστοτέλη (βλ. Αριστοτέλους Προβλήματα).

Ο Θουκυδίδης, επίσης, κάνει αναφορά για δύτες που πριόνιζαν τα υποβρύχια φράγματα προστασίας των Συρακουσίων, ενώ ο Αρριανός εξιστορεί πώς ο Αλέξανδρος έκανε χρήση δυτών στην πολιορκία της Τύρου.

Μεταξύ των αρχαίων ιστοριών, αυτή του Σκυλλία είναι ίσως η πιο διάσημη.

Ο Ηρόδοτος, ο Πατέρας της Ιστορίας, αναφέρει ότι το 480 π. Χ. ο δύτης Σκυλλίας ή Σκύλλις ή ακόμη Σκύλαξ και Σκύλλος-ονομαστός κολυμβητής “στο μακροβούτι και στο κολύμβι…σωστό «σκυλόψαρο”…» από την πολιτεία Σκιώνη, Ευβοέων εποίκων της Παλλήνης Χαλκιδικής, ύστερα από πολλά κατορθώματά του ως βατραχάνθρωπος, συνελήφθη από Πέρσες στρατιώτες, οι οποίοι τον επιβίβασαν σε ένα από τα πλοία του στόλου τους με σκοπό να τον χρησιμοποιήσουν εναντίον του Ελληνικού στόλου.

Όμως ο Σκυλλίας έμαθε τα σχέδια τους και βούτηξε στη θάλασσα, έκοψε τα σχοινιά από τις άγκυρες των Περσικών Πλοίων δημιουργώντας έτσι μεγάλη αναταραχή στον Περσικό Στόλο.

Χρησιμοποιώντας ένα καλάμι ως αναπνευστήρα κολύμπησε, χωρίς να ανέβει στην επιφάνεια, μέχρι το ακρωτήριο Αρτεμίσιο, απόσταση (ογδόντα περίπου σταδίων) σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, σημερινά 9 ναυτικά μίλια, και ανέφερε στους Έλληνες τα σχέδια των Περσών. Έτσι οι Έλληνες απέφυγαν την παγίδα που τους ετοίμαζαν οι Πέρσες, οργανώθηκαν και στην συνέχεια μετά από ναυμαχία σε συνεχής ναυμαχίες  νίκησαν…

Για την ανδραγαθία του ήρωα Σκυλλία αναφέρετε… 

«Άριστος δύτης της εποχής του, εκ Σκιώνης, παράσχων μεγάλας εκδουλεύσεις εις τους Έλληνας κατά του Περσικού στόλου, έπεσεν ημέραν τινά εις την θάλασσαν περί τας Αφέτας και, κατά την παράδοσιν διήλθε υπό εχθρικά πλοία και έφθασε κολυμβών υπό την θάλασσαν μέχρι Αρτεμισίου, όπου εστάθμευεν ο Ελληνικός στόλος, να αναγγείλη το ναυάγιον του Περσικού στόλου, πληροφορών αυτούς συνάμα ότι το υπόλοιπον αυτού περιέπλεε την Εύβοιαν, ίνα περικυκλώση τον Ελληνικόν στόλο. Κατά την παράδοσιν, περί της οποίας αμφιβάλλει και αυτός ο αναφερών ταύτην Ηρόδοτος, ο Σκυλλίας διέτρεξεν υπό την θάλασσαν 80 σταδίους! (Ηρόδοτος VIII,8). Μετά το τέλος του πολέμου, οι Αμφικτύονες εκτιμώντες τας προς την Ελλάδα υπηρεσίας του Σκυλλίου και της θυγατρός του Κυανής, φημιζόμενης και ταύτης ως αρίστου δύτριας και κολυμβήτριας, ανήγειραν προς τιμήν αυτών ανδριάντας εις το αδελφοίς Ιερόν του Απόλλωνος…].

Ο αντίκτυπος των κατορθωμάτων του Σκυλλία και της Ύδνας στην εποχή τους ήταν τεράστιος. Τα ονόματά τους ενσωματώθηκαν σε μύθους, νέες λέξεις δημιουργήθηκαν από αυτούς, ενώ οι Αμφικτύονες τίμησαν τον ίδιο και την κόρη του με μεγαλοπρεπή χάλκινα αγάλματα στο Μαντείο των Δελφών, τα οποία πολύ πιθανόν μεταφέρθηκαν στην Ιταλία από τους Ρωμαίους. Οι Πολεμιστές του Ριάτσε και η Αφροδίτη του Εσκυλλίνου , ίσως, κρύβουν τα αναζητούμενα χαμένα γλυπτά.

Προς τιμήν του Σκυλλία, έχει ανεγερθεί στη Νέα Σκιώνη Χαλκιδικής σχετικό μνημείο, ενώ το όνομα του φέρει ο ετήσιος διάπλους του Βόρειου Ευβοϊκού που ξεκίνησε το 2011 και συνεχίζεται ως σήμερα. Στον «Σκυλλία», οι κολυμβητές διανύουν απόσταση 14,5 χλμ.

Το εντυπωσιακό είναι, ότι ενώ στην Ελλάδα ο Σκυλλίας δεν έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστός, θεωρείται διεθνώς ο πρώτος κολυμβητής μεγάλων αποστάσεων, βατραχάνθρωπος, καταδύτης και «κυνηγός» ενάλιων θησαυρών σε όλη την παγκόσμια ιστορία!

Απόσπασμα αρχαίου κειμένου «Ηροδότου Ἱστορίαι»…

[8.8.1] ἐν δὲ τούτῳ τῷ χρόνῳ ἐν ᾧ οὗτοι ἀριθμὸν ἐποιεῦντο τῶν νεῶν (ἦν γὰρ ἐν τῷ στρατοπέδῳ τούτῳ Σκυλλίης Σκιωναῖος, δύτης τῶν τότε ἀνθρώπων ἄριστος, ὃς καὶ ἐν τῇ ναυηγίῃ τῇ κατὰ Πήλιον γενομένῃ πολλὰ μὲν ἔσωσε τῶν χρημάτων τοῖσι Πέρσῃσι, πολλὰ δὲ καὶ αὐτὸς περιεβάλετο), οὗτος ὁ Σκυλλίης ἐν νόῳ μὲν εἶχε ἄρα καὶ πρότερον αὐτομολήσειν ἐς τοὺς Ἕλληνας, ἀλλ᾽ οὐ γάρ οἱ παρέσχε ἐς τότε. [8.8.2] ὅτεῳ μὲν δὴ τρόπῳ τὸ ἐνθεῦτεν ἔτι ἀπίκετο ἐς τοὺς Ἕλληνας, οὐκ ἔχω εἰπεῖν ἀτρεκέως, θωμάζω δὲ εἰ τὰ λεγόμενά ἐστι ἀληθέα· λέγεται γὰρ ὡς ἐξ Ἀφετέων δὺς ἐς τὴν θάλασσαν οὐ πρότερον ἀνέσχε πρὶν ἢ ἀπίκετο ἐπὶ τὸ Ἀρτεμίσιον, σταδίους μάλιστά κῃ τούτους ἐς ὀγδώκοντα διὰ τῆς θαλάσσης διεξελθών. [8.8.3] λέγεται μέν νυν καὶ ἄλλα ψευδέσι ἴκελα περὶ τοῦ ἀνδρὸς τούτου, τὰ δὲ μετεξέτερα ἀληθέα· περὶ μέντοι τούτου γνώμη μοι ἀποδεδέχθω πλοίῳ μιν ἀπικέσθαι ἐπὶ τὸ Ἀρτεμίσιον. ὡς δὲ ἀπίκετο, αὐτίκα ἐσήμηνε τοῖσι στρατηγοῖσι τήν τε ναυηγίην ὡς γένοιτο καὶ τὰς περιπεμφθείσας τῶν νεῶν περὶ Εὔβοιαν.

Η ναυμαχία του Αρτεμισίου – Οι τρεις «φάσεις» της σύγκρουσης

Όταν οι Έλληνες πληροφορήθηκαν από τον Σκυλλία τις περσικές κινήσεις, φαίνεται ότι έστειλαν μερικά πλοία για τη φύλαξη του στενού του Ευρίπου (από την κυκλωτική κίνηση που είχαν επιχειρήσει οι Πέρσες) και παράλληλα, ετοιμάστηκαν να επιτεθούν, τις απογευματινές ώρες, αιφνιδιαστικά στον περσικό στόλο στους Αφέτες.
Οι Πέρσες επιθεωρούσαν τα πλοία τους, θέλοντας παράλληλα και να παραπλανήσουν τους Έλληνες σχετικά με τις προθέσεις τους. Οι Έλληνες από την πλευρά τους, ήθελαν να εξακριβώσουν τις περσικές αντιδράσεις αλλά και να δοκιμάσουν τις δικές τους τακτικές.
Όταν οι Πέρσες είδαν τους Έλληνες να εξορμούν με λίγα πλοία, νόμισαν ότι είχαν καταληφθεί από μεγάλη μανία («πάγχυ σφι μανίην») και όρμισαν να τους περικυκλώσουν καθώς είχαν πολύ περισσότερα πλοία. Οι Ίωνες που είχαν φιλικές διαθέσεις προς τους Έλληνες και είχαν στρατευθεί από τους Πέρσες παρά τη θέλησή τους φοβήθηκαν ότι ο ελληνικός στόλος θα πάθαινε πανωλεθρία. Τα περσικά πλοία, κύκλωσαν τα ελληνικά στο μέσο περίπου του στενού ανάμεσα στους Αφέτες και το Αρτεμίσιο. Ωστόσο, οι Έλληνες εφάρμοσαν τη λεγόμενη τακτική του διέκπλου (της διάσπασης της εχθρικής γραμμής κατά τη ναυμαχία και της προσβολής των αντιπάλων από τα πλάγια και τα νώτα).


Με το πρώτο σήμα των αρχηγών, αφού έστρεψαν τις πλώρες των πλοίων τους προς τους Πέρσες, πλησίασαν τις πρύμνες τους, τη μία κοντά στην άλλη, έτσι ώστε να σχηματιστεί κύκλος και να είναι παρατεταγμένα σε κυκλοειδή διάταξη. Η ταχύτητα και η ακρίβεια των κινήσεων των ελληνικών πλοίων και η ετοιμότητα για την πραγματοποίηση του σχηματισμού του διέκπλου, αποδεικνύουν το υψηλό ηθικό και τις μεγάλες ικανότητες των αξιωματικών και των πληρωμάτων τους.
Οι Πέρσες αιφνιδιάστηκαν. Η ναυμαχία κράτησε ως τον ερχομό της νύχτας, οπότε οι Έλληνες απέπλευσαν για το Αρτεμίσιο και οι Πέρσες για τους Αφέτες. Οι Έλληνες κυρίευσαν 30 εχθρικά πλοία. Το αριστείο της ναυμαχίας, πήρε ο Αθηναίος Λυκομήδης του Αιχραίου, που πρώτος κυρίευσε περσικό πλοίο. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, αυτομόλησε προς τον ελληνικό στόλο ο Λήμνιος Αντίδωρος, ο μόνος Έλληνας που βρισκόταν στον περσικό. Για τον λόγο αυτό, του δόθηκε τιμητική θέση στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει τη σύγκρουση αυτή «αναποφάσιστη», όμως πρόκειται σαφώς για μια καθαρή νίκη των Ελλήνων, λόγω της αιχμαλωσίας των εχθρικών πλοίων αλλά και το ότι διέθεταν πολύ μικρότερη ναυτική δύναμη από τους Πέρσες.
Στο μεταξύ, τα περσικά πλοία που έκαναν τον περίπλου της Εύβοιας, στη διάρκεια της νύχτας, καταστράφηκαν στις βραχώδεις ακτές της νοτιοανατολικής Εύβοιας κοντά στα Κοίλα από θυελλώδεις νότιους ανέμους και καταιγίδα. «Τους άρπαξε ο άνεμος και δεν ήξεραν πού τους πήγαινε και τέλος τους έριχνε έξω στα βράχια» (Ηροδ. 8, 13). Βέβαια ήταν τυχαίο το ότι ξέσπασε νυχτερινή θύελλα εκείνο το βράδυ, όμως το ότι οι Πέρσες διέταξαν τον περίπλου αγνοώντας τις ιδιαίτερες συνθήκες των ελληνικών θαλασσών και τις ετησίες (μελτέμια) που πνέουν στη διάρκεια της εποχής που έγινε η ναυμαχία. Η καταστροφή των 200 περσικών πλοίων που έκαναν τον περίπλου, έδωσε μεγάλη χαρά στους Έλληνες, ενώ παράλληλα μείωσε αισθητά τη δύναμη του περσικού στόλου. Όπως γράφει ο Ηρόδοτος: «Και έγιναν όλα αυτά για να εξισωθεί το περσικό ναυτικό με το ελληνικό και να μην είναι υπέρτερο».
Την επόμενη ημέρα, έφτασαν άλλες 57 αθηναϊκές τριήρεις, προσφέροντας μεγάλη ενίσχυση στον ελληνικό στόλο.
Καθώς οι Πέρσες δεν έπαιρναν καμία πρωτοβουλία, οι Έλληνες απέπλευσαν από το Αρτεμίσιο την ίδια ώρα με την προηγούμενη μέρα θεωρώντας ιδανικές τις συνθήκες για επίθεση. Λίγο πριν τους Αφέτες, συνάντησαν τα πλοία των Κιλίκων τα οποία κατέστρεψαν χωρίς ο υπόλοιπος περσικός στόλος να κινηθεί. Έτσι, οι Έλληνες επέστρεψαν ασφαλείς και αλώβητοι στο Αρτεμίσιο!
Οι Πέρσες ναύαρχοι, είχαν εξοργιστεί από τις απώλειες και μάλιστα από μικρότερο αριθμό πλοίων. Έτσι, την τρίτη μέρα αποφάσισαν να επιτεθούν αυτοί. Ξεκίνησαν το μεσημέρι από τους Αφέτες και κινήθηκαν προς το Αρτεμίσιο. Οι Έλληνες, αρχικά δεν αντέδρασαν. Μόνο όταν οι Πέρσες πήραν σχηματισμό ημικυκλίου με σκοπό να κυκλώσουν τα πλοία τους, αυτοί κινήθηκαν τόσο όσο χρειαζόταν για να μην χάσουν τα στηρίγματά τους στις άκρες των πτερύγων τους, κοντά στις ακτές της Εύβοιας. Αμέσως μετά, ξέσπασε στα φουρτουνιασμένα νερά του Αρτεμισίου, μία σκληρή ναυμαχία. Αυτή τη φορά, η σύγκρουση ήταν αμφίρροπη και οι αντίπαλοι ναυμαχούσαν το ίδιο γενναία ως αργά το βράδυ. Οι Πέρσες είχαν μεγαλύτερες απώλειες, αλλά και ο ελληνικός στόλος, είχε υποστεί σοβαρές ζημιές.
Τα μισά αθηναϊκά πλοία ήταν «τετρωμένα». Οι Αθηναίοι, διακρίθηκαν ιδιαίτερα στη ναυμαχία, με κορυφαίο όλων τον Κλεινία του Αλκιβιάδου, πατέρα του γνωστού μας Αλκιβιάδη. Από την άλλη πλευρά, ξεχώρισαν οι Αιγύπτιοι, που κατέλαβαν μάλιστα και πέντε ελληνικά πλοία, οι Σιδώνιοι και άλλοι Φοίνικες.
Μετά τη ναυμαχία, ο απεσταλμένος ως σύνδεσμος στο ελληνικό στρατόπεδο των Θερμοπυλών Αθηναίος Αβρώνιχος ο Λυσικλέους έφερε με τριηκόντορο την είδηση του θανάτου του Λεωνίδα και της νίκης των Περσών στις Θερμοπύλες.
Οι Έλληνες, ήταν πλέον επικίνδυνο να παραμείνουν στο Αρτεμίσιο. Αποφασίστηκε, ο στόλος να αναχωρήσει προς νότο, με εμπροσθοφυλακή τα κορινθιακά πλοία και οπισθοφυλακή τα αθηναϊκά. Οι Πέρσες, ένιωσαν μεγάλη έκπληξη, βλέποντας τους, ουσιαστικά νικητές της ναυμαχίας του Αρτεμισίου να αποχωρούν! Έτσι … φυλάκισαν τον άνδρα από την Ιστιαία που τους έφερε την είδηση (!).
Ο Θεμιστοκλής, εφαρμόζοντας τακτική ψυχολογικού πολέμου, αφού διάλεξε ταχύπλοα σκάφη, σταματούσε με αυτά στις ακτές, όπου υπήρχαν πόσιμα νερά ή όπου ήταν πιθανό να αποβιβαστούν τα πληρώματα του εχθρικού στόλου και έγραφε σε πέτρες εκκλήσεις προς τους Ίωνες να προσχωρήσουν στους Έλληνες ή τουλάχιστο να μην πολεμούν με ζήλο και να πείθουν τους Κάρες να κάνουν το ίδιο, έτσι ώστε να δημιουργούνται προβλήματα στους Πέρσες.

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ /ΕΛΛΑΝΙΑ ΠΥΛΗ

*Επιμέλεια Οπτικοακουστικού Υλικού: Ζωή Γανίτη
*το κείμενο έγραψε και επιμελήθηκε η Μαίρη Στεργίου