Αισιόδοξη, χαμογελαστή, ταυτόχρονα σοβαρή, μα πάνω από όλα επιστήμονας. Με αυτές τις λέξεις θα μπορούσε να περιγράψει κανείς την ιατρό Ελένη Καλύβα. Πρόκειται για την πρώτη αλλά και τη μοναδική γυναίκα Ιατροδικαστή από τη Χαλκιδική. Μία γυναίκα που ενσαρκώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη φωνή των αδυνάμων, που βοηθά στην απονομή της δικαιοσύνης και που αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα αφοσίωσης στην επιστήμη και την αναζήτηση της αλήθειας.
Γεννημένη στην πανέμορφη Παλαιόχωρα, αλλά μεγαλωμένη στα Νέα Μουδανιά, όπου κατοικεί μέχρι και σήμερα, η κα Καλύβα είναι παντρεμένη, μητέρα ενός παιδιού, κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος του Τμήματος της Ιατρικής Σχολής Επιστημών Υγείας του Α.Π.Θ. με ειδίκευση στην δικαστική τοξικολογία. Έχοντας ένα πλούσιο βιογραφικό και εμπειρία στο επάγγελμα που μετρά πλέον 23 χρόνια, η πορεία της διασταυρώθηκε με το Πανεπιστήμιο της Κύπρου, όπου και διδάσκει, μεταδίδοντας τη γνώση και την εμπειρία της στους επιστήμονες του μέλλοντος.
«Ένας ιατροδικαστής μπορεί να μη σώζει τη ζωή του ασθενή, μπορεί όμως να φανεί χρήσιμος, στην απονομή της Δικαιοσύνης», εξηγεί. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού πρόκειται για τον μοναδικό κλάδο που αποτελεί γέφυρα συνάντησης ανάμεσα στην ιατρική και το δίκαιο, δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν την ανθρώπινη ζωή.
- Ευχαριστώ πολύ κ. Καλύβα που αποδεχθήκατε την πρόσκλησή μου. Αρχικά θα ήθελα να μου πείτε λίγα λόγια για εσάς, να μου σκιαγραφήσετε το προφίλ σας.
Γεννήθηκα στην Παλαιόχωρα, ένα χωριό της βορείου Χαλκιδικής, όμως μεγάλωσα στα Νέα Μουδανιά, όπου και εξακολουθώ να διαμένωμε την οικογένειά μου δηλαδή τον σύζυγό μου Δημήτρη Γρηγορίου, ο οποίος είναι αστυνομικός στο επάγγελμα και τον γιό μας Γιώργο, ηλικίας σήμερα 13 ετών. Πατέρας μου δε ήταν ο αείμνηστος Χρήστος Καλύβας, ένας από τους γνωστότερους και πιο επιτυχημένους εμπόρους της Χαλκιδικής. Ως εκ τούτου είμαι πολύ δεμένη με τον τόπο αυτό και ένα από τα κυριότερα μελήματα μου είναι η πρόοδος και η εξέλιξη του προς το καλύτερο. Η κύρια επαγγελματική μου δραστηριότητα είναι αυτή του Ειδικού Ιατροδικαστή του Υπουργείου Δικαιοσύνης εδώ και 23 συναπτά έτη, καθώς έχω αποφοιτήσει από το Τμήμα Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας – Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κραϊόβας της Ρουμανίας και εν συνεχεία εξειδικεύθηκα στις σύγχρονες ιατρικές Πράξεις: Δικαιική Ρύθμιση και Βιοηθική Διάσταση, λαμβάνοντας το σχετικό μεταπτυχιακό δίπλωμα Ειδίκευσης του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος Ιατρικής, Νομικής Σχολής και των τμημάτων Οδοντιατρικής και Θεολογίας του Α.Π.Θ. Περαιτέρω είμαι κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος του Τμήματος της Ιατρικής Σχολής Επιστημών Υγείας του Α.Π.Θ. με ειδίκευση στην δικαστική τοξικολογία. Κατά τα έτη δε της εκπαίδευσής μου έκανα άσκηση ως ειδικευόμενη ιατρός τόσο στο Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. για την απόκτηση του τίτλου της Ιατρικής Ειδικότητας, όσο και ως ειδικευόμενη ιατρός στο Τμήμα Παθολογικής – Ανατομικής της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. και απέκτησα τον τίτλο της Ειδικότητας της Ιατροδικαστικής, ακολούθως των προβλεπομένων εξετάσεων. Στο παρελθόν έχω εργασθεί ως Αγροτικός Ιατρός και ως ιδιώτης ιατρός στη Σάρτη Χαλκιδικής αλλά και ως ιατρός στο Σταθμό Α΄ Βοηθειών ΙΚΑ Πύλης Αξιού Θεσσαλονίκης. Πέραν δε της κύριας επαγγελματικής μου ενασχόλησης ως Ειδικός Ιατροδικαστής του Υπουργείου Δικαιοσύνης διδάσκω την Επιστήμη της Ιατροδικαστικής σε πανεπιστήμιο της Κύπρου.
- Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι η επιστήμη της Ιατροδικαστικής είναι «σκληρή». Πότε και πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη συγκεκριμένη ειδικότητα;
Οφείλω να ομολογήσω ότι κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην Ιατρική Σχολή και σε πρώιμο στάδιο μου είχε κεντρίσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον η ειδικότητα της παιδιατρικής, λόγω των ιδιαίτερων αισθημάτων αγάπης που τρέφω για τα παιδιά, αλλά και της πεποίθησης ότι τα παιδιά αποτελούν το μέλλον του κάθε τόπου και θα πρέπει να ενσκήψουμε με μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε αυτά. Όπως προανέφερα είμαι και μητέρα ενός γλυκύτατου μικρού αγοριού. Όταν όμως κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην ιατρική διδάχθηκα ιατροδικαστική, το συγκεκριμένο μάθημα μου προσέλκυσε το ενδιαφέρον, καθώς μπορεί η ειδικότητα της ιατροδικαστικής να είναι μία εργαστηριακή ιατρική ειδικότητα, δεν έχει δηλαδή το στοιχείο που πολλές άλλες ιατρικές ειδικότητες έχουν, αυτό της άμεσης επαφής με τον ασθενή, ωστόσο σαν ειδικότητα, είναι πάρα πολύ ενδιαφέρουσα διότι πολύ απλά υπάρχει μια πολύ μεγάλη εναλλαγή των ειδών των περιστατικών. Και μπορεί ένας ιατροδικαστής να μη σώζει τη ζωή του ασθενή, μπορεί όμως να φανεί χρήσιμος, στην απονομή της Δικαιοσύνης. Καθοριστική ως προς την επιλογή μου βεβαίως ήταν και η συμβολή των καθηγητών μου. Εξάλλου μέσα από την ιδιότητα της ιατροδικαστού μου δίνεται και η δυνατότητα να συνεισφέρω τα μέγιστα σε μία μερίδα παιδιών που χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης και αναφέρομαι σε παιδιά παραμελημένα ή κακοποιημένα.
- Συνειρμικά όταν ακούμε για μία ιατροδικαστική εξέταση ο νους μας πάει σε σορούς. Τι άλλες περιπτώσεις εξετάζει η ιατροδικαστική επιστήμη;
Η Ιατροδικαστική είναι ένας κλάδος της ιατρικής επιστήμης που ασχολείται με την εφαρμογή ειδικών ιατρικών αλλά και άλλων συναφών επιστημονικών γνώσεων, καθώς και εμπειριών, στην υποβοήθηση του έργου της Δικαιοσύνης. Ασχολείται και με θέματα ιατρικής ευθύνης και δεοντολογίας. Είναι ο μοναδικός κλάδος της Ιατρικής που υπηρετεί ταυτοχρόνως τη Δικαιοσύνη, τις Διωκτικές Αρχές, τα συμφέροντα του πολίτη ή της οικογένειάς του, το δημόσιο συμφέρον και την επιστήμη. Η ιατροδικαστική επιστήμη έχει πολλούς κλάδους μεταξύ των οποίων είναι και η κλινική ιατροδικαστική και η ιατροδικαστική ή δικαστική τοξικολογία. Οι ιατροδικαστικοί φορείς, συμπεριλαμβανομένων και των ιατροδικαστικών υπηρεσιών του Υπουργείου Δικαιοσύνης όπου και υπηρετώ, επιλαμβάνονται μετά από παραγγελία των προανακριτικών αρχών, πέραν των βίαιων εκ προθέσεως ή εξ αμελείας περιστατικών θανάτων, αιφνίδιων θανάτων και ποικίλα άλλα περιστατικά ποινικού ενδιαφέροντος όπως τραυματισμούς, ατυχήματα, ατυχήματα σχετιζόμενα με τη γενετήσια λειτουργία, γνωματεύουν επί περιστατικών τοξικοεξαρτημένων ατόμων με τη βοήθεια της εργαστηριακής τεκμηρίωσης, υποθέσεις σωματικών βλαβών, σωματικών κακώσεων πάσης φύσεως, σεξουαλικών κακοποιήσεων καθώς και συμβάντα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Το τελευταίο δε αυτό κομμάτι της ιατροδικαστικής επιστήμης είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο και ως γυναίκα και μητέρα συμμερίζομαι απόλυτα τόσο τις κακοποιημένες γυναίκες όσο και τα παιδιά και προσπαθώ στα πλαίσια της ειδικότητας μου να τους παρέχω κάθε δυνατή βοήθεια.
- Σε αρκετές υποθέσεις που έχουν απασχολήσει και την επικαιρότητα έχουμε ακούσει πολλές διαφορετικές και αντικρουόμενες μεταξύ τους απόψεις των ειδικών ιατροδικαστών και εύλογα γεννάται η απορία «Μπορεί να κάνει λάθος ένας ιατροδικαστής»;
Ανεξαρτήτως του είδους και της ιδιαιτερότητας των καθηκόντων του, η ιδιότητα του ιατροδικαστή ως ιατρού επιβάλλει σε αυτόν να ενεργεί σύμφωνα με τους γενικά παραδεκτούς κανόνες της ιατρικής επιστήμης και τις ηθικές του Αρχές κατά τον κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας. Ο χρυσός κανόνας είναι να παρουσιάζονται τα ευρήματα γραπτώς με έναν τίμιο και αμερόληπτο τρόπο. Οφείλουμε να ενεργούμε με αντικειμενικότητα, χωρίς διακρίσεις φυλής, φύλλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, κοινωνικής θέσης, οικονομικής κατάστασης, ηλικίας ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξίσου σημαντικό είναι και ο σεβασμός στα όρια. Ο ιατροδικαστής θα πρέπει να δίνει τη γνώμη του μόνο μέσα στα όρια των γνώσεων και δυνατοτήτων του. Η ιατροδικαστική έκθεση περιλαμβάνει την παρουσίαση των ευρημάτων και τη γνώμη του ιατροδικαστή, με ακριβή επιστημονικό, αλλά ταυτόχρονα κατανοητό από όλους τους ενδιαφερόμενους τρόπο. Δεδομένου ότι η Ιατροδικαστική είναι μακροσκοπική Επιστήμη, ήτοι βλέπει μόνο αυτά που είναι ορατά δια γυμνού οφθαλμού και πολλές φορές η αιτία θανάτου δεν είναι εμφανής, στις περιπτώσεις αυτές η εξέταση με μικροσκόπιο είναι απολύτως απαραίτητη, και η οποία διενεργείται από ειδικούς ιατρούς παθολογοανατόμους καθώς και εξειδικευμένες εξετάσεις από ειδικούς τοξικολόγους. Κατά αυτόν τον τρόπο ο ιατροδικαστής στην έκθεσή του, πλην της λεπτομερούς καταγραφής και αξιολόγησης των ιατροδικαστικών ευρημάτων, μεριμνά για την αποστολή ή μη βιολογικών υλικών προς τοξικολογική ανάλυση και ιστοτεμαχίων προς ιστολογική εξέταση αν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Ως εκ τούτου αντιλαμβάνεσθε από τα παραπάνω ότι είναι αν όχι ανύπαρκτη σχεδόν απίθανη η περίπτωση να υποπέσει ο ιατροδικαστής κατά την άσκηση των καθηκόντων του σε κάποιο λάθος, εκτός εάν υπάρξουν νέα πρόσθετα στοιχεία, τότε και μόνον τότε έχει την υποχρέωση να αναθεωρήσει την γνώμη του. Επιπρόσθετα είναι σύνηθες να διορίζονται από τους συγγενείς του θύματος ιδιώτες ιατροδικαστές ή άλλων ειδικοτήτων ιδιώτες ιατροί ως τεχνικοί σύμβουλοι οι οποίοι παρίστανται και επιβλέπουν το έργο μας και οι οποίοι ενδεχομένως στην προσπάθεια να υπερασπισθούν τα συμφέροντα των πελατών τους ή ενδεχομένως υποκινούμενοι από διάφορα οφέλη να καταλήξουν σε αντικρουόμενες απόψεις. Φυσικά προκειμένου ο ιατροδικαστής να «βοηθά» κατά τρόπο σωστό και επιστημονικά απόλυτα τεκμηριωμένο το έργο της Δικαιοσύνης είναι για εμένα επιβεβλημένη η συνεχιζόμενη εκπαίδευση του. Για εμένα η συνεχής ενημέρωση του ιατρού στις ταχύτατες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής αποτελεί βασικό όπλο και εγγύηση της άρτιας εκτέλεσης των καθηκόντων του. Με δεδομένη τη σημερινή πραγματικότητα των ραγδαίων επιστημονικών εξελίξεων, ο ιατρός, και στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ιατροδικαστής, οφείλει να ενημερώνεται τακτικά και να γίνεται κοινωνός των εξελίξεων.
- Ποιες είναι οι κυριότερες δυσκολίες του επαγγέλματός σας;
Καταρχάς θα ήθελα να διευκρινίσω ότι η επιστήμη που υπηρετώ δεν αποτελεί για εμένα επάγγελμα αλλά λειτούργημα. Με βάση τα ευρήματα μίας ιατροδικαστικής διερεύνησης, είναι δυνατόν να οδηγηθούν οι δικαστικές αρχές στην διαλεύκανση του εγκλήματος. Ως εκ τούτου μεγάλη είναι η συμβολή του ιατροδικαστή στην ορθή και ταχεία απονομή της Δικαιοσύνης. Είναι γεγονός ότι το επάγγελμα του ιατροδικαστή κατατάσσεται στα βαρύτερα και πλέον ανθυγιεινά επαγγέλματα. Το ωράριο εργασίας δεν είναι σταθερό και μάλιστα κατά τη συνήθη πρακτική το υπερβαίνουμε. Πολλές φορές χρειάζεται να επισκεφθούμε το χώρο που έχει διαπραχθεί κάποιο έγκλημα προκειμένου να ερευνήσουμε τις συνθήκες θανάτου. Πρόκειται για ένα αγχωτικό και ιδιαίτερα δύσκολο επάγγελμα, καθώς είμαστε αναγκασμένοι να εξετάζουμε νεκρούς ή ανθρώπους που έχουν υποστεί βιασμό ή οποιαδήποτε άλλη κακοποίηση, σεξουαλική ή μη. Πρέπει να διαθέτουμε υψηλό αίσθημα ευθύνης και επαγγελματική ευσυνειδησία, υπομονή, επιμονή, εχεμύθεια, σωματική και ψυχική αντοχή, επικοινωνιακές δεξιότητες. Μιλώντας όμως καθαρά προσωπικά, θα έλεγα ότι ένα από τα δυσκολότερα καθήκοντα ενός ιατροδικαστή είναι η ενημέρωση των οικείων του θανόντος σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου. Αποτελεί μία ιδιαίτερη πρόκληση καθώς πλέον έρχεται κανείς πρόσωπο με πρόσωπο με τη θλίψη, τη συντριβή, την οργή που έχει προκαλέσει ο θάνατος. Μπορεί να ακούγεται εύκολο, δεν είναι πάντοτε όμως, καθώς ο θάνατος έχει ένα ιδιαίτερο βάρος για τους ανθρώπους που αγαπούσαν πολύ αυτόν που χάνεται κι όταν έρχεσαι σε επαφή μαζί τους είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν δεχθεί μόνο ένα τηλεφώνημα που τους λέει ότι ο άνθρωπός τους χάθηκε. Πολλές φορές μπαίνω στη θέση τους και φοβάμαι ένα τηλέφωνο που χτυπάει ξαφνικά.
- Ποια είναι η πιο δύσκολη υπόθεση που έχετε αντιμετωπίσει ή για να το θέσω καλύτερα ποια από τις περιπτώσεις που έχετε αντιμετωπίσει σας έχει μείνει περισσότερο χαραγμένη στη μνήμη;
Δύσκολη υπόθεση,είτε με την έννοια του όγκου εργασίας είτε με την έννοια της συναισθηματικής φόρτισης δε θα έλεγα ότι έχω αντιμετωπίσει, διότι η δουλειά μας απαιτεί πρωτίστως ψυχραιμία και επιστημονική ευθύτητα. Ο ιατροδικαστής που θα κληθεί κατάτην εκτέλεση των καθηκόντων του δεν λογαριάζει το συναίσθημα αλλά αναζητά την αλήθεια μέσω των ευρημάτων. Δεν υπάρχουν συναισθηματισμοί. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν λύγισα. Και δεν θα ήταν σωστό να λυγίσω διότι όλοι στις δύσκολες στιγμές περιμένουν από εμάς τους ιατροδικαστές αξιόπιστες απαντήσεις. Είναι δεδομένο όμως ότι κάποιες υποθέσεις όπως το πολύνεκρο δυστύχημα πρόσφατα με τη σύγκρουση των δύο αμαξοστοιχιών στα Τέμπη και με αποτέλεσμα τον αδόκητο θάνατο τόσων νέων ανθρώπων προκάλεσε όχι μόνον σε εμένα αλλά και σε όλους τους συναδέλφους μου που ασχοληθήκαμε μία απέραντη θλίψη και στεναχώρια. Ήταν σίγουρα αποτρόπαιο το θέαμα είτε στον τόπο του ατυχήματος είτε στο νεκροτομείο βλέποντας μπροστά μου τόσους πολλούς νέους ανθρώπους.
- Θεωρείτε ότι υπάρχει κάποιο στίγμα στο επάγγελμά σας λόγω του ότι σχετίζεται σε πολλές περιπτώσεις με τον θάνατο και αν ναι πώς το αντιμετωπίζετε;
Ο κόσμος δείχνει αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον για την επιστήμη και προσπαθεί να καταλάβει τα συναισθήματά μας μπροστά στη θέα του νεκρού σώματος. Θα σας έλεγα ότι ο ιατροδικαστής μάλλον εξοικειώνεται με το φαινόμενο του θανάτου και τη σκληρή κοινωνική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα ο κόσμος να τον θεωρεί ως ένα σκληρό υπεράνθρωπο. Το θέμα είναι ο κάθε επιστήμονας να τα βλέπει όλα αμιγώς επιστημονικά και προφανώς μόλις φεύγει από τη δουλειά του να αφήνει όλες τις σχετικές του σκέψεις εκεί. Αυτό που συνήθως ακούω πιο συχνά είναι το πώς καταφέρνω και παραμένω χαμογελαστή με τέτοιο επάγγελμα αλλά και πώς επηρεάζει το επάγγελμά μου την προσωπική μου ζωή. Η αλήθεια είναι ότι προσπαθώ να μην επηρεάζεται καθόλου, όμως αυτό δεν είναι πάντοτε εφικτό. Όπως για παράδειγμα όταν μπορεί να έχουμε προγραμματίσει με την οικογένειά μου να περάσουμε ένα ευχάριστο σαββατοκύριακο και ξαφνικά δέχομαι τηλεφωνική κλήση και πρέπει να μεταβώ στο νεκροτομείο. Ή τυχαίνει να έχουμε γιορτή στο σπίτι και εγώ να βρίσκομαι σε άλλη πόλη για δικαστήριο. Αυτό όμως που συνήθως ακούω από το ευρύτερο κοινωνικό μου περίγυρο είναι η απορία που εκφράζουν εάν το επάγγελμα του ιατροδικαστή με κάνει πιο συντηρητικό άνθρωπο. Εγώ έχω μία διαφορετική άποψη. Πιστεύω ότι η φιλοσοφία του καθενός δεν φτιάχνεται από το επάγγελμα του. Φτιάχνεται από το μέσα του, από το πώς μεγάλωσε, από την οικογένειά του. Η εύκολη σκέψη είναι ότι οι ιατροδικαστές είναι πιο συντηρητικοί και σκληροί γιατί έρχονται σε καθημερινή επαφή με τη βία, το έγκλημα. Μπορούν όμως να επιλέξουν και τον άλλον δρόμο, της ευαισθητοποίησης.
- Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν ιατροδικαστή;
Για μένα ειδικότερα είναι να εξυπηρετώ ταυτόχρονα την αλήθεια, το δημόσιο συμφέρον και να δώσω ορθές απαντήσεις στην οικογένεια του θύματος αλλά και στη Δικαιοσύνη. Επίσης είναι φανερό ότι η ιατροδικαστική επιστήμη αποτελεί τη βάση της Κοινωνικής Ιατρικής, στον τομέα που αυτή ασχολείται με προβλήματα εγκληματικότητας, Δημόσιας Υγείας, ατυχημάτων, μαζικών καταστροφών, διαφόρων νοσημάτων σε έξαρση κλπ. Πρέπει να τονισθεί ο ρόλος του ιατροδικαστή μέσα στο γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο ως ρυθμιστικός και εγγυητικός της ορθής απονομής της Δικαιοσύνης.
- Ποιο είναι το σπουδαιότερο μάθημα ζωής που έχετε λάβει μέσα από το επάγγελμά σας;
Παρά το γεγονός ότι το επάγγελμά μας έχει και μια μικρή αίσθηση ματαιότητας και απογοήτευσης, δεν είναι καταθλιπτικό πάντως το συναίσθημα στο τέλος της ημέρας. Γιατί, αν δώσεις στον εαυτό σου τα περιθώρια να το φιλοσοφήσει, αυτή είναι η ζωή. Έχει αυτό το κομμάτι αλλά έχει και το άλλο που είναι το πιο σπουδαίο: να επιλέγεις τους ανθρώπους σου, τους ανθρώπους με τους οποίους μπορείς να συνεννοηθείς και να σέβεσαι τις ελευθερίες και τα δικαιώματά τους. Και όσο τετριμμένο και αν ακουσθεί θα έλεγα ότι η υγεία είναι το παν και θα πρέπει να είμαστε χαρούμενοι και ευγνώμονες που είμαστε υγιείς.
Του Κλεόβουλου Χατζηβασιλείου
