Σε κοντινή μόλις απόσταση από το Άλσος του Αριστοτέλη, βρίσκονται τα Σιδηροκαύσια, μια περιοχή με πλούσια φύση και ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων και που μαρτυρά την εύρωστη οικονομική ζωή των κατοίκων χάρη στην εκμετάλλευση και εξόρυξη των κοιτασμάτων.
Με τον καιρό σιγά σιγά να κρυώνει και τη φύση να φοράει τα χρυσοπράσινα χρώματα, η περιοχή των Σιδηροκαυσίων αποτελεί έναν αγαπημένο και ιδανικό προορισμό για να απολαύσει κανείς τις ομορφιές του φθινοπώρου. Δεν χρειάζεται να είστε έμπειροι πεζοπόροι, καθώς η περιοχή σε ένα μεγάλο μέρος της, πρόκειται για κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο με χαραγμένα μονοπάτια. Η θέα και μόνο του περιβάλλοντος κόβει την ανάσα, καθώς είναι ένας σχεδόν μοναδικός συνδυασμός κατάφυτων λόφων και πλαγιών, ενώ παράλληλα συνδυάζει αξιόλογα αρχιτεκτονικά οικοδομήματα που χρονολογούνται από τις αρχές της Τουρκοκρατίας.
Η ιστορία των Σιδηροκαυσίων
Στην περιοχή του σημερινού οικισμού των Σταγείρων από το ύψος του ενοριακού ναού της Γέννησης της Θεοτόκου, κηρυγμένου ιστορικού διατηρητέου μνημείου, και δυτικότερα, επί επτά λόφων, είχε αναπτυχθεί κατά τα πρώιμα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, εκτεταμένη εγκατάσταση μεταλλωρύχων για την επεξεργασία μεταλλευμάτων, κυρίως αργύρου, γνωστή με το όνομα των Σιδηροκαυσίων. Η ευρύτερη περιοχή είχε πληθυσμό επτά χιλιάδων κατοίκων, ενώ αποτελούνταν από πολυτελείς κατοικίες, πλατείες, χάνια, λουτρά και τεμένη. Τα Σιδηροκαύσια, ήταν μια μεγάλη πολιτεία της εποχής, δεύτερη σε πληθυσμό μετά τη Θεσσαλονίκη. Αν και είναι γνωστή από τους Βυζαντινούς χρόνους, μεγάλωσε στην Οθωμανική περίοδο, μεταξύ 15ου και 18ου αιώνα, λόγω της εντατικής μεταλλευτικής δραστηριότητας. Λένε πως στην περιοχή υπήρχαν πάνω από 500 φούρνοι , διασκορπισμένοι πάνω και κάτω στο βουνό για το λιώσιμο των μετάλλων. Στο σύλονο, η περιοχή αποτελούνταν από 12 χωριά που διοικούνταν από τον Μαδέμ Αγά, ο οποίος εκτός του ότι ήταν υπεύθυνος για την απρόσκοπτη λειτουργία των μεταλλείων, συνέλεγε και τις ετήσιες εισφορές από την φορολογία των κατοίκων.
Ήδη από τα μέσα του 15ου αιώνα τα Σιδηροκαύσια αποτελούν σουλτανικό ”χάσι” και το καθεστώς αυτό ισχύει έως και τα μέσα του 19ου αι. Στα 1537 εκδίδεται τρίτος κανονισμός λειτουργίας, αναφερόμενος στο νομισματοκοπείο των Σιδηροκαυσίων. Η αποδοτικότητα των μεταλλείων ελαττώνεται κατά το 17ο και 18ο αι. και λόγω αυτού παύει η λειτουργία του νομισματοκοπείου. Μετά από μία περίοδο διακοπής της παραγωγής γίνονται προσπάθειες επαναλειτουργίας των εργασιών κατά τον 18ο αι., που οδηγούν στην οικονομική ανόρθωση της περιοχής. Την εποχή αυτή δημιουργείται το ”Κοινόν του Μαδεμίου” -ένωση 12 χωριών τα καλούμενα Μαντεμοχώρια, με σκοπό τη συνέχιση της παραγωγής του αργύρου. Τα Μαντεμοχώρια είναι: η Γαλάτιστα (Ανθέμους), ο Βάβδος, η Ριανά, ο Στανός, η Βαρβάρα, η Λιαρέγκοβα (Αρναία), το Νοβόσελο (Νεοχώρι), ο Ίσβορος (Στρατονίκη), η Χωρούδα, τα Ρεβενίκια (Μεγ. Παναγία), η Ιερισσός και ο Μαχαλάς (Στάγειρα) που ήταν και η πρωτεύουσα των Μαντεμοχωρίων. Τότε ανεγείρονται οι ναοί του Αγίου Νικολάου Στρατονίκης (1813) και Γέννησης της Θεοτόκου Σταγείρων (Κάστρου, 1813-14).
Με το πέρασμα του χρόνου τα μεταλλεία παρήκμασαν, ώσπου με την Επανάσταση του 1821, όταν τα Μαδεμοχώρια συμμετείχαν στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, υπέστησαν μεγάλες καταστροφές από τους Οθωμανούς. Τότε διαλύθηκε το “Κοινόν του Μαδεμίου”, και έκτοτε κάθε προσπάθεια επαναλειτουργίας ήταν υποτονική και απέτυχε.
Τα σωζόμενα οικοδομήματα
Τα ερείπια της πόλης καταλαμβάνουν το σημερινό λόφο του Αγίου Δημητρίου, την πλαγιά βόρεια του σημερινού οικισμού των Σταγείρων και το πλάτωμα νότια του πρώτου δρόμου και του ασφαλτόδρομου. Είναι κηρυγμένα ως μεσαιωνικό φρουριακό συγκρότημα των Σιδηροκαυσίων.
Τα κυριότερα σωζόμενα κτίσματα είναι δύο πύργοι, ο ένας στο πλάτωμα -σημερινό πάρκο του Αριστοτέλη- ονομαζόμενος Πύργος του Μαδέμ Αγά και ο άλλος βόρεια του χωριού. Παράλληλα, υπάρχει ένα κτιριακό συγκρότημα δίπλα στον πρώτο πύργο, γνωστό και ως κονάκι του Μαδέμ Αγά που αποτελούσε και το διοικητικό κέντρο του οικισμού. Διατηρείται επίσης ένα «κρυφό» αξιοθαύμαστο λουτρό στην ανατολική παρειά του λόφου, ένα δεύτερο βόρεια του χωριού και θεμέλια ενός μιναρέ, σχετιζόμενα με την ύπαρξη τεμένους. Υπάρχουν επίσης και διάσπαρτοι τοίχοι, τόσο στο λόφο του Αγίου Δημητρίου όσο και στην πλαγιά του βουνού, που θα χρησίμευαν ως άνδηρα για τις οικίες, οι οποίες είχαν κτιστεί εκεί.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες από το απόσπασμα της εκπομπής Πολιτιστικό Ημερολόγιο με καλεσμένους κ. Γιάννη Κανονίδη, Τέως Προϊστάμενος ΕΦΑ Χαλκιδικής και Αγίου Όρους και τον αρχιτέκτονα μηχανικό κ.Στέλιο Γαλάνη.
Πληροφορίες
Ώρες Λειτουργίας -Θερινό: 10:00-14:00. Από 1η Απριλίου έως 31 Οκτωβρίου
Το οθωμανικό λουτρό μπορεί κανείς να επισκεφτεί τις εργάσιμες μέρες από τις 09:00 έως τις 15:00. Είσοδος δωρεάν.
Η πρόσβαση στον Αρχαιολογικό Χώρο γίνεται οδικώς μέσω οδού Θεσσαλονίκης, Αρναίας, Ουρανούπολης.
