Τα Μυστικά Αρχεία του Βατικανού -ή, πιο σωστά, το Αποστολικό Αρχείο του Βατικανού (Vatican Apostolic Archive)- αποτέλεσαν για αιώνες έναν μυστηριώδη θησαυρό. Παρά την αρχική σημασία της λέξης “Secretum” ως “ξεχωριστό”, ο όρος δημιούργησε συνειρμούς με το σκοτεινό και το απόκρυφο. Πίσω από τους τοίχους ενός πύργου στο μουσείο του Βατικανού, δίπλα στην Καπέλα Σιξτίνα, βρίσκονται 85 χιλιόμετρα ραφιών με χειρόγραφα και ντοκουμέντα που ξεδιπλώνουν την Ιστορία του δυτικού κόσμου.
Από τον αφορισμό του Λούθηρου μέχρι τις εκκλήσεις της Μαρίας της Σκωτίας, η συλλογή αυτή περιλαμβάνει ανεκτίμητα κείμενα. Και πλέον, χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη, αυτά τα κείμενα γίνονται προσβάσιμα, με τρόπους που ποτέ δεν ήταν εφικτοί στο παρελθόν.
To project “In Codice Ratio”: Όταν η Ιστορία συνάντησε την Πληροφορική
Το 2016, η παλαιογράφος Σερένα Αμιράτι και ο καθηγητής Πληροφορικής Πάολο Μεριάλντο από το Πανεπιστήμιο Roma Tre ξεκίνησαν την προσπάθεια να ψηφιοποιήσουν και να μεταγράψουν χειρόγραφα του Βατικανού. Η αρχή έγινε με 700 μαθητές Λυκείου, οι οποίοι με εφαρμογές στα κινητά τους εντόπιζαν λατινικά σύμβολα. Τα δεδομένα που παρήγαγαν χρησιμοποιήθηκαν για να εκπαιδευτεί ένα σύστημα μηχανικής μάθησης.
Σύντομα, νεότερα, ισχυρότερα μοντέλα ανέλαβαν δράση. Ένας παπικός κώδικας 700 σελίδων μεταγράφηκε με ακρίβεια πάνω από 95% μέσα σε λίγες ώρες. Για την Αμιράτι, αυτό ήταν ένα σοκ: «Δεν πίστευα ότι μια μηχανή θα είχε τέτοια ακρίβεια, τόσο γρήγορα».
Η γέννηση της “εξηγήσιμης” τεχνητής νοημοσύνης
Το project δεν έμεινε στη μεταγραφή. Η νέα πρόκληση ήταν να εξηγήσουν τις αποφάσεις της μηχανής: γιατί αποδίδει ένα κείμενο σε συγκεκριμένο αντιγραφέα; Έτσι γεννήθηκε το νέο project, “Explanazio Manifesta”. Μέσω χαρτών επιρροής, οι ερευνητές βλέπουν πού εστιάζει το σύστημα: πράσινα σημεία δείχνουν θετική επιρροή, κόκκινα σύγχυση, λευκά ουδετερότητα.
Αυτή η διαφάνεια είναι κρίσιμη, ειδικά όταν η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται σε πεδία υψηλού ρίσκου – όπως η ιατρική.
Από τα χειρόγραφα στην ιατρική διάγνωση
Η ίδια τεχνολογία που αναλύει λατινικά χειρόγραφα μπορεί να εντοπίσει μοτίβα σε ιατρικές εικόνες. Η “εξηγήσιμη AI” μπορεί να υποδείξει γιατί προτείνει μια διάγνωση, πού εντοπίζει ανωμαλίες, τι της κινεί την υποψία. Έτσι, ενισχύεται η εμπιστοσύνη γιατρών και ασθενών στην τεχνολογία.
“Αν η μηχανή σου πει ότι έχεις καρκίνο, έχεις δικαίωμα να ξέρεις γιατί πήρε αυτή την απόφαση”, λέει η Αμιράτι. “Η AI δεν είναι από μόνη της ηθική. Αλλά γίνεται ηθικό ζήτημα όταν επηρεάζει ανθρώπινες ζωές”.
Από την έρευνα στη startup: Η AI στην καθημερινότητα
Η τεχνογνωσία του In Codice Ratio δεν έμεινε στα πανεπιστήμια. Φοιτητές του project ίδρυσαν startup που χρησιμοποιεί την ίδια τεχνολογία για να αναγνωρίζει κείμενα σε αποδείξεις, τιμολόγια και επίσημα έγγραφα. Από τα σκοτεινά ράφια του Βατικανού, η AI βρήκε τον δρόμο της στην τραπεζική και την ασφαλιστική τεχνολογία.
Η επόμενη πρόκληση: Η εκπαίδευση
Η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση, όμως, είναι η εκπαίδευση. Πώς διδάσκεις παλαιογραφία σε μια γενιά που μεγάλωσε με την τεχνητή νοημοσύνη; Πώς μαθαίνεις προγραμματισμό όταν η AI γράφει μόνη της τον κώδικα;
“Εγώ έμαθα με τα μάτια. Οι φοιτητές σήμερα έχουν άλλη προσέγγιση. Πρέπει να διδάξουμε ξανά από την αρχή”, λέει η Αμιράτι. Ο Μεριάλντο συμπληρώνει: “Η τεχνική γνώση δεν αρκεί. Χρειαζόμαστε κρίση, ηθική, σχεδιαστική σκέψη”.
Συμπερασματικά, το project In Codice Ratio απέδειξε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να φέρει το παρελθόν στο φως και να χτίσει γέφυρες προς το μέλλον. Από τα αρχεία του Βατικανού έως την κλινική διάγνωση, από τους μαθητές μέχρι τους ερευνητές, η τεχνολογία δεν αντικαθιστά τον άνθρωπο – τον ενισχύει. Και αυτό ίσως είναι το πιο αισιόδοξο μήνυμα της εποχής.
Πηγή ΤΟ ΒΗΜΑ
