Την Κυριακή το βράδυ πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου «Μόσα ντρίτσα, στην αγκαλιά του μύθου» του Πολιτιστικού Συλλόγου Ιερισσού ”Κλειγένης” με την παρουσία εκπροσώπων συλλόγων & φορέων του τόπου.
Ο Αντώνης Κωτίδης, ομότιμος καθηγητής της φιλοσοφικής σχολής ΑΠΘ, αναφέρθηκε με εξαιρετικά λόγια σε αυτό κατά την παρουσίαση του.
Φωτογραφίες:
Ακολουθεί ο χαιρετισμός και η τοποθέτηση του ομότιμου καθηγητή,Αντώνη Κωτίδη της φιλοσοφικής σχολής του ΑΠΘ.
ΙΕΡΙΣΣΟΣ: ΤΑ ΤΙΜΑΛΦΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Κυρίες και Κύριοι
Ευχαριστώ την πρόεδρο κα Φωτεινή Ναούμ και τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Ιερισσού Ο Κλειγένης για την πρόσκλησή τους να συμβάλω στη σημερινή παρουσίαση του τόμου με τίτλο Μόσα-ντρίτσα, στην Αγκαλιά του Μύθου και υπότιτλο Παιδί και παράδοση στην Ιερισσό.
Η πρόσκληση με τιμά και αυτό δεν είναι σχήμα λόγου: στα 12 χρόνια που έρχομαι στην Ιερισσό έχω διαπιστώσει ότι πολλοί κάτοικοί της, γυναίκες και άντρες, διατηρούν αλλά και συντηρούν στενούς δεσμούς με τη διαδρομή του τόπου τους στο χρόνο. Και η διαδρομή ενός τόπου στο χρόνο δεν είναι τίποτε άλλο από την παράδοσή του. Η λέξη παράδοση είναι σίγουρα από τις πιο καταχρηστικά πολυφορεμένες λέξεις στη γλώσσα μας: διαφημίσεις, πινακίδες καταστημάτων, αγγελίες, τύπος, διαδίκτυο, όποια πέτρα και αν σηκώσεις θα τη βρεις από κάτω. Ωστόσο αγάπη για την αληθινή έννοιά της ,με απτά τεκμήρια όπως η έκδοση που παρουσιάζουμε, δεν είναι κάτι συνηθισμένο. Είπα επίτηδες τη λέξη αληθινή: επειδή η παράδοση είναι στενά συνδεδεμένη με την αλήθεια. Αλήθεια , όπως όλοι γνωρίζουμε, σημαίνει το αντίθετο της λήθης, επομένως α-λήθεια είναι κάθε τι που δεν αφήνεται στη λήθη, στη λησμονιά, αλλά συντηρείται στη μνήμη. Η ρήση του Μαλρό την οποία επικαλείται η εκ των βασικών συντελεστών της έκδοσης, εκπαιδευτικός κα. Γιώτα Σιοζοπούλου, ότι «η παράδοση κατακτιέται» μπορεί το δίχως άλλο να συμπληρωθεί αν προσθέσουμε ότι για την κατάκτησή της είναι απαραίτητο να τη συντηρούμε τόσο στο στενό οικογενειακό πεδίο όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό με όσα επιχειρούν οι αυτόνομες συλλογικότητες. Ο Κλειγένης είναι μια τέτοια συλλογικότητα με κρίσιμο ρόλο στην Ιερισσό.
Ενδεικτικό της τόλμης με την οποία ο σύλλογός σας αναδεικνύει πτυχές της λαϊκής παράδοσης είναι το ότι τιτλοδοτεί την έκδοση που παρουσιάζουμε με μια λέξη ανύπαρκτη στα λεξικά, αν και οικεία στους Ιερισσιώτες: η Μόσα-ντρίτσα είναι λέξη από παιδικό ταχτάρισμα της περιοχής.
Mια ευτυχής συγκυρία συνδέει τη δραστηριότητα του Κλειγένη με την εκπαίδευση χάρη στις άξιες εκπαιδευτικές λειτουργούς στα Νηπιαγωγεία και Δημοτικά της Ιερισσού. Προσφέρουν μια διαρκή δράση συντήρησης της παράδοσης στους μικρούς μαθητές και μαθήτριές τους. Λαμπρό παράδειγμα είναι ότι τρία από τα παραμύθια που παρουσιάζονται στην έκδοση «ζωντάνεψαν» προηγουμένως γόνιμα μέσα από σχολικές θεατρικές δράσεις και εικονογραφήσεις που έκαναν τα παιδιά των νηπιαγωγείων και των δημοτικών σχολείων της περιοχής με την καθοδήγηση των δασκάλων τους. Άλλος φορέας συντήρησης της παράδοσης είναι το οικογενειακό και το ευρύτερο συγγενικό και φιλικό περιβάλλον. Ένα περιβάλλον που δεν αφήνει τα παιδιά του να μεγαλώνουν με την ψευδαίσθηση ότι ο κόσμος υπάρχει μονάχα από τότε που γεννήθηκαν. Και άλλα συλλογικά εγχειρήματα επίσης αποτελούν γυμναστήρια συνείδησης της παράδοσης όπως η υποδειγματική περιοδική έκδοση «Το Κύτταρο», από τις καλύτερες του είδους της στη χώρα , όπως οι θεατρικές ομάδες και κάθε είδους πρωτοβουλίες που καλλιεργούν μια ενεργητική και δυναμική σχέση των πολιτών, μικρών και μεγάλων, με τη διαχρονία της εικόνας του τόπου τους.
Το βιβλίο
Μετά από μια μεστή και συνοπτική περιήγηση στο ιστορικό, αρχαιολογικό και λαογραφικό προφίλ του τόπου στο εισαγωγικό κείμενο με τίτλο «Μυθιστορία, Ιστορία, Λαογραφία» του Δημήτρη Χρυσούλη, η έκδοση επικεντρώνεται στα λαϊκά παραμύθια της περιοχής τα οποία αρύεται είτε από δημοσιεύσεις στο περιοδικό «Κύτταρο» είτε από απευθείας αφηγήσεις κατοίκων. Περιφερειακά αυτού του κεντρικού άξονα προσφέρονται δοκίμια σχετικά με το θέμα όπως το περί τοπικών θρύλων του Δημήτρη Χρυσούλη . O συγγραφέας αναφέρει τους θρύλους και αναπτύσσει τη διείσδυσή τους μέσω των παραμυθιών στη συνείδηση των παιδιών. Ακολουθεί το εξαιρετικά ενδιαφέρον και χρήσιμο δοκίμιο των Δημήτρη Χρυσούλη και Φωτεινής Ναούμ για τα τοπικά έθιμα της εγκυμοσύνης, της γέννας και της λοχείας. Αυτά τα έθιμα, όπως και οι θρύλοι, διαπλέκονται με το μυθικό στοιχείο ενός μεταφυσικού και κοινωνικά καθοδηγητικού αφηγήματος για την οργάνωση του βίου. Το μέρος αυτό είναι ιδιαίτερα πολύτιμο αφού περιλαμβάνει τα δημοτικά, λαϊκά στιχουργήματα στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, αποθησαυρισμένα για την έκδοση, που αποτελούν πραγματικά τιμαλφή του βιβλίου και του τόπου.
Το επόμενο κείμενο, της Άννας Λαγόντζου, δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα παιδικά παιχνίδια, και πάλι αλιευμένες από τις αφηγήσεις κατοίκων της περιοχής. Και σ’ αυτό το μέρος του τόμου θησαυρίζονται στιχουργήματα της περιοχής με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Το εισαγωγικό και περιφερειακό τμήμα του βιβλίου συμπληρώνει το κείμενο της ψυχολόγου Ειρήνης Κορδερά που έχει το χαρακτηριστικό τίτλο «Τα παιδία παίζει χθες και σήμερα». Η συγγραφέας επιχειρεί μια ανάλυση της διαφορετικής αντίληψης που διέπει σήμερα την παιδική συνείδηση σχετικά με το παιχνίδι και των ψυχολογικών επιπτώσεών της: εξετάζει τις σοβαρές ανατροπές που γέννησε η ραγδαία διαφοροποίηση των όρων της οικογενειακής ζωής από το παρελθόν στο παρόν και το βαθμό στον οποίο η τεχνολογία διευκόλυνε τις μεταλλάξεις τους: μερικές από αυτές : από το ομαδικό στο ατομικό παιχνίδι, από το παιχνίδι ως γυμναστήριο των δεξιοτήτων, πνευματικών και σωματικών του παιδιού, στο παιχνίδι που του δίνει τον παθητικό ρόλο του θεατή μιας οθόνης με το παιδί μόνο του απέναντί της. Επιπλέον προκαλεί την αναπόφευκτη εξάρτηση που δημιουργεί ο ψηφιακός κόσμος της οθόνης μετατρέποντας την πραγματικότητα σε ψευδαίσθηση. Το κείμενό της μου δίνει την ευκαιρία να προσθέσω κάτι που όλοι γνωρίζουμε από την πρακτική μας πείρα: ότι είναι αναμφισβήτητη η υπεροχή του βιβλίου έναντι της οθόνης αφού ο γραπτός λόγος του βιβλίου και κάθε βιβλίου, σελίδα τη σελίδα, απελευθερώνει και διευρύνει την αντιληπτική ικανότητα του παιδιού, αντί να την περιορίζει στα δεσμά και στην αστυνόμευση της όρασης που συνεπάγεται η ψηφιακή εικόνα.
Όλα τα παραπάνω κείμενα κρατούν την αυτονομία τους μέσα στο γενικό εισαγωγικό τους ρόλο και δίνουν πολυσύνθετο χαρακτήρα στη δομή του τόμου. Είναι, ταυτόχρονα, μια επαρκής και, θα έλεγα, φιλόδοξη εισαγωγή στο κεντρικό μέρος του τόμου, τα παραμύθια, που είναι άλλωστε ο λόγος και ο κύριος στόχος της συγκρότησής του.
Η μεθοδολογία της συλλογής του πρωτότυπου υλικού των αφηγήσεων είναι μία από τις εφαρμογές ενός σχετικά νέου επιστημονικού πεδίου, της προφορικής ιστορίας, το οποίο έφερε στη χώρα μας η αξέχαστη Αλκη Κυριακίδου Νέστορος, μαθήτρια του μεγάλου ανθρωπολόγου Κλωντ Λεβί Στρως, καθηγήτρια της Κοινωνικής ανθρωπολογίας και Λαογραφίας, ένα από τα λαμπρότερα ακαδημαϊκά αστέρια στην ιστορία του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα σεμινάρια και τα μαθήματά της , προπτυχιακά και μεταπτυχιακά, οι διδακτορικές διατριβές που ενέπνευσε και επέβλεψε καθιέρωσαν και στην Ελλάδα την προφορική ιστορία ως επιστημονική μέθοδο διάσωσης και αποθησαύρισης των τιμαλφών της παράδοσης . Αυτό γίνεται μέσα από τις αφηγήσεις των παλιότερων που περιέχουν με τη σειρά τους αφηγήσεις των ακόμα παλιότερων διαρκώς. Η διαδικασία, δηλαδή, είναι παρόμοια με το αντικείμενο της μεθόδου: ανίχνευση της λαϊκής παράδοσης (που είναι προφορική, πάππου προς πάππον, και τεκμηρίωσή της μέσω της προφορικότητας των συνεντεύξεων, παράλληλα με τις γραπτές μαρτυρίες και τα αρχαιολογικά ευρήματα που συνιστούν την επίσημη γενική ιστορία.
Οι συγγραφείς που κατέγραψαν τα παραμύθια προσφέροντας έτσι ένα πολύτιμο πρωτογενές υλικό στην έρευνα για την ανάδειξη της παράδοσης τα πλαισίωσαν με τα κείμενα που ανάφερα στην αρχή της εισήγησής μου. Η συλλογική προσπάθεια είναι άξια δημοσίου επαίνου, ιδιαίτερα μάλιστα επειδή δεν περιορίστηκαν στην κειμενική πλαισίωση αλλά και στην εικονιστική με τις εξαιρετικές ξυλογραφίες της καλλιτέχνιδος και νηπιαγωγού κ. Ιωάννας Ζηκίδου. Δεν μπορώ να κλείσω τον σχολιασμό μου χωρίς να αναφερθώ σε άλλο ένα τιμαλφές που διαθέτει αυτή η έκδοση και που γνωρίζω ότι διεθνώς αποτελεί όχι απλώς ζητούμενο αλλά κυριολεκτικά ποθούμενο, λόγω της σπανιότητας του σχετικού υλικού: την διάσωση του μέλους και του ρυθμού των ταχταρισμάτων και νανουρισμάτων της Ιερισσού μέσα από τα τραγουδίσματα που μπορούμε να ακούσουμε με τον κώδικα QR που βρίσκεται στο εσώφυλλο της έκδοσης. Την κάνει πραγματικά ολοκληρωμένη και άξια της προσοχής μας. Είμαι βέβαιος ότι σύντομα το βιβλίο θα αποκτηθεί από τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες των ανθρωπιστικών επιστημών για χρήση των φοιτητών και των μελετητών μας. Πιστεύω, όμως, ότι δεν πρέπει να λείπει από καμιά βιβλιοθήκη των ανθρώπων που ξέρουν ότι τίποτε δεν οπλίζει αυτούς και τα παιδιά τους καλύτερα για το μέλλον από το να γνωρίζουν τις ρίζες και το έδαφος από τα οποία βλάστησαν και βλασταίνουν.
Αντώνης Κωτίδης, Ιερισσός, Αύγουστος 2021
