Της Κατερίνας Καριζώνη
Πριν από χρόνια απέκτησα ένα σπίτι στη Χαλκιδική στην περιοχή της Φούρκας. Το πρώτο πράγμα που πρόσεξα ήταν ότι το χωριό Φούρκα βρισκόταν μακριά από τη θάλασσα χωμένο ανάμεσα σε κάτι πευκόφυτα βουνά. Τα εξοχικά ήταν χτισμένα στη Σκάλα της Φούρκας, το επίνειο του χωριού μπροστά στη θάλασσα. Το δεύτερο που παρατήρησα ήταν ότι στο χωριό επικρατούσε το όνομα Λιντζερίνος που όπως μου εξήγησαν οι κάτοικοι ήταν παράφραση του Αλτζερίνου, δηλαδή του Αλγερινού, καθώς η περιοχή είχε χτυπηθεί στο παρελθόν από Αλγερινούς πειρατές και πιθανόν οι τελευταίοι να άφησαν τα ίχνη τους επί των ανθρώπων. Φυσικά δεν υπάρχουν γραπτές πληροφορίες για αυτό. Αλλά και ολόκληρη η Χαλκιδική υπέφερε από συχνές πειρατικές επιδρομές, ακόμα και η χερσόνησος του Αγίου Όρους για την οποία υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες. Δεν έλειψαν όμως και οι ντόπιοι, οι Χαλκιδικιώτες πειρατές που επιχειρούσαν τις πειρατικές τους δράσεις στο Αιγαίο.
Για την πειρατεία στη Χαλκιδική δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος και κυρίως η Αλεξάνδρα Κραντονέλλη μας δίνουν κάποια στοιχεία αλλά με φειδώ. Ψάχνοντας λοιπόν, σε τόμο των ‘’ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ’’ για την πειρατεία στην Χαλκιδική βρήκα την εξής καταγγελία κατοίκων της Χαλκιδικής για έναν άγνωστο πειρατή και θεώρησα ότι είχε κάποιο ενδιαφέρον για να τη δημοσιεύσω:
1794 Δεκεμβρίου 16
«… από την έγκλειστον επιστολήν ελληνιστί διαφόρων κατοίκων της Κασσάνδρας θα ίδη η Υμετέρα Εξοχότης την μαρτυρίαν των ιδίων εν σχέσει με την κλοπήν που διεπράχθη εκεί τον Φεβρουάριον του 1789 επί του ναυαγήσαντος πλοίου του καπετάν Φιλέτει ότι δράστης κύριος υπήρξε κάποιος Πανταζής, συμπατριώτης των, ο οποίος ήτο πτωχός, εφάνη αμέσως μετά την κλοπήν πλούσιος και μάλιστα είς εκ των πλουσιοτέρων της Κασσάνδρας. Υπολογίζεται ότι η κλοπή του απέφερε περί τας 30.000 πιάστρας.΄Εκτισε και ένα μεγαλοπρεπές παλάτι εις την Κασσάνδραν, ηγόρασεν δε επιπλέον και αγροκτήματα. Ο Πανταζής ούτος διήλθε προ ημερών απ΄εδώ μεταβαίνων εις Κωνσταντινούπολιν. Δεν έλειψα να καταφύγω εις μεχκεμέν (δικαστήριο) ζητών την σύλληψίν του επί τη κατηγορία ότι ήτο δράστης της διαρπαγής του πλοίου, ως ηδύναντο να το πιστοποιήσουν οι συντοπίται του, αλλ΄ ο Πανταζής εύρε την υποστήριξιν ενός «μουμπασίρ», ονόματι Σαλαχώρ, Θεσσαλονικέως, όστις παρουσιασθείς εις τον μεχκεμέν, απήλλαξε τον Πανταζήν από κάθε ενοχήν, δυνάμει ενός χάτι σιερίφ, δι ου διετάσσοντο ο Μουλάς και οι «αγιάν» της Θεσσαλονίκης να μην αναμιχθούν εις την υπόθεσιν των Κασσανδριωτών, διότι θα συζητηθή εις Κωνσταντινούπολιν… κατόπιν ο Πανταζής ανεχώρησε δια την Κωνσταντινούπολιν… οι Κασσανδριώται που ευρίσκονται τώρα αυτού, είναι πρόθυμοι να καταθέσουν την αλήθειαν επί των συμβάντων με τον Πανταζήν. Η διεύθυνσίς των είναι παρά τω Ζαδέ του Νουρή Οσμάν εις το σπίτι του Καζακή Ζαδέ Μουσταφά αγά που ήτο «Ιστιρατζής» εις την Σμύρνην και τώρα είναι βοεβόδας της Κασσάνδρας ως και ο Σουρούκ αγάς… Δεν ημπόρεσα ακόμη να εισπράξω τίποτε από Μέγαν Χαχάμην της Εβραϊκής κοινότητος δια λογαριασμόν του Σαμπεθάϊ Λεβή τον οποίον μου συνέστησεν η Υμετέρα Εξοχότης, διότι ο Λεβής είναι η τρίτη φορά, που έρχεται εις Θεσσαλονίκην, αλλά δεν κατώρθωσε να παρουσιάση εν αυθεντικόν έγγραφον, πιστοποιούν το προς αυτόν χρέος της Κοινότητος …».
Για τη δράση των Μακεδόνων πειρατών μαθαίνουμε επίσης από το βιβλίο της Αλεξάνδρας Κραντονέλλη «Ελληνική πειρατεία και κούρσος τον ΙΗ αιώνα μέχρι την Ελληνική Επανάσταση» τα εξής: Και οι Μακεδόνες διακρίθηκαν στην άσκηση πειρατείας. Στο επιτελείο των αδελφών Ορλώφ ανήκε ο Μακεδόνας κουρσάρος Γεώργιος Ρίζος, υπασπιστής του Θεόδωρου Ορλώφ. Αυτός εξόπλισε επτά πλοία με ελληνικά πληρώματα και κατέλαβε στα παράλια του Θερμαϊκού κόλπου δεκαεπτά τουρκικά πλοία και τα οδήγησε στην Πάρο. Στις 10 Ιουνίου του 1773 τουρκικές φρεγάτες εμφανίστηκαν στο Άγιον Όρος. ΄Ήθελαν να καταδιώξουν τους κλέφτες. Αυτοί όμως είχαν διαφύγει για να ανταμώσουν τον πειρατή Καραμόσχο που εξορμούσε από την Σκόπελο. Στις 31 Μαΐου 1774 ο πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Mure αναφέρει ότι ο μακεδονικής καταγωγής Καραμόσχος, επικεφαλής πολλών μικρών σκαφών, έκανε επιδρομές στα μακεδονικά παράλια και άρπαζε όλα τα πλοία που συναντούσε εκτός από τα γαλλικά. Εναντίον του στράφηκε ο αρχηγός της μοίρας των οθωμανικών καταδιωκτικών Κιζίλ Χιλαρί Καπετάν. Στη σύγκρουση στα παράλια της Χαλκιδικής ο Καραμόσχος ηττήθηκε. Οι Τούρκοι κατέλαβαν μερικά από τα πειρατικά του, οι άνδρες αποκεφαλίστηκαν. Άλλα προσάραξαν στα ρηχά νερά και οι πειρατές με τον αρχηγό τους κατέφυγαν στα βουνά της Κασσάνδρας. Ο πειρατής αυτός γλίτωσε με δυο σκάφη από τα καταδιωκτικά αποσπάσματα των Τούρκων που είχαν φτάσει από τη Θεσσαλονίκη. Ανασύνταξε τις δυνάμεις του στο Αιγαίο πέλαγος και ανέλαβε νέες πειρατικές επιχειρήσεις.»
Αυτά συνέβαιναν στα μαγευτικά ακρογιάλια της Χαλκιδικής όπου τώρα απολαμβάνουμε τα μπάνια μας τα καλοκαίρια. Ωστόσο η πειρατεία έχει έναν παραβατικό χαρακτήρα και γι΄ αυτό δεν εμφανίζεται όσο πρέπει στην επίσημη ιστοριογραφία. Υπήρξε όμως πνεύμονας ελευθερίας για τους καταπιεσμένους Έλληνες στα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής. Ακόμα και τα νησιά του Αιγαίου απολάμβαναν πιο χαλαρά μέτρα επιτήρησης από ό,τι η στεριά, καθώς τα «προστάτευαν» με τον τρόπο τους οι Έλληνες και οι δυτικοί πειρατές. Υπήρχαν μάλιστα νησιά όπου δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν οι Οθωμανοί φοροεισπράκτορες λόγω των πειρατών και νησιά όπου δεν είχαν ποτέ πατήσει Οθωμανοί όπως π.χ. η Κάσος, ενώ πολλά από τα νησιά του Αιγαίου ήταν ορμητήρια πειρατών. Την σπίθα της ελληνικής επανάστασης την έδωσαν λοιπόν, και οι πειρατές με πρώτο και καλύτερο τον Ιωάννη Κάψη που ίδρυσε ελεύθερο Ελληνικό Βασίλειο στην Μήλο στα χρόνια της οθωμανικής περιόδου. Αν και βραχύβιο έδωσε ένα σήμα στους καταπιεσμένους ΄Έλληνες για να ξεσηκωθούν. Ενώ ανάλογες προσπάθειες έγιναν και σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Μεγάλοι πειρατές υπήρξαν άλλωστε ο Λάμπρος Κατσώνης, ο Νικολός Σάσσαρης, ο Πέτρος Λάντζας, οι Μαυρομιχαλαίοι και άλλοι Μανιάτες και νησιώτες πειρατές.
Κατά την άποψή μου οι πειρατές ήταν οι κλέφτες και οι αρματολοί της θάλασσας και έπαιξαν καίριο ρόλο στην Επανάσταση του 21 και το Αιγαίο ένα εξαιρετικά πειρατικό πέλαγος γιατί είναι διάσπαρτο από νησιά, όπου μπορείς να σταθμεύσεις, να κρυφτείς και από κει να εφορμήσεις. Η ελληνική πειρατεία έχει μακρά παράδοση από την αρχαιότητα και είναι αυτή που συνδέθηκε με τη ναυτοσύνη και το ελεύθερο πνεύμα των ναυτικών και των Ελλήνων γενικότερα. Ακόμα και ο Μιαούλης που ανέλαβε την πάταξη της πειρατείας στο Αιγαίο με εντολή του Καποδίστρια όταν συστάθηκε το Ελληνικό Κράτος υπήρξε ένας πρώην μεγάλος πειρατής. Ελπίζω ότι κάποτε η επίσημη ιστοριογραφία θα δώσει την πρέπουσα θέση στους σπουδαίους Έλληνες πειρατές του Αιγαίου και θα φωτίσει την επαναστατική τους δράση.
Βιβλιογραφία
Απόστολου Βακαλόπουλου ‘’Η πειρατεία στα παράλια της Χαλκιδικής γύρω στα 1830
Αλεξάνδρα Κραντονέλλη «Ελληνική πειρατεία και κούρσος τον ΙΗ΄αιώνα και μέχρι την Ελληνική Επανάσταση, 1998, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ
Κατερίνα Καριζώνη «Το λυκόφως του Αιγαίου», εκδόσεις Καστανιώτη
navalhistory
